Năm 2025 chứng kiến chuỗi leo thang thuế quan dữ dội nhất trong quan hệ thương mại Mỹ – Trung. Từ khi Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng, Washington liên tục tung ra các mức thuế mới kéo theo loạt biện pháp đáp trả mạnh mẽ từ Bắc Kinh.
Các mốc thời gian dưới đây phác họa toàn bộ căng thẳng, từ những đợt thuế quan đầu tiên cho đến thỏa thuận đình chiến đạt được tại hội nghị APEC cuối tháng 10.
Thuế quan bùng phát từ đầu nhiệm kỳ thứ hai của TT Trump
Ngày 20/1/2025 đánh dấu thời điểm Tổng thống Donald Trump nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai, đặt nền móng cho một năm đầy biến động trong chính sách thương mại Mỹ – Trung. Chỉ chưa đầy 2 tuần sau, ngày 1/2, ông Trump công bố mức thuế 10% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, lấy lý do “tình trạng khẩn cấp quốc gia” liên quan đến nạn buôn bán fentanyl. Chính sách có hiệu lực sau ba ngày, mở đầu chuỗi trả đũa liên tiếp giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Ông Trump trong lễ nhậm chức (Ảnh: GI)
Đáp lại, Bắc Kinh lập tức áp đặt 15% thuế đối với than đá và khí LNG của Mỹ, đồng thời đánh thuế 10% lên dầu thô, máy móc nông nghiệp và xe hơi cao cấp. Trung Quốc cũng đồng loạt khởi động các cuộc điều tra với doanh nghiệp Mỹ và nới rộng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu.
Chỉ 1 tháng sau, ngày 3/3, Washington tiếp tục tăng thêm 10% thuế đối với hàng Trung Quốc, nâng tổng mức lên 20%. Canada và Mexico cũng chịu ảnh hưởng từ đợt điều chỉnh tương tự, cho thấy xu hướng thắt chặt thương mại rộng hơn của chính quyền Trump.
Bắc Kinh lập tức đáp trả ngày 4/3 bằng việc đánh thuế 15% lên gà, lúa mì, ngô, bông Mỹ và 10% đối với đậu nành, thịt lợn, thịt bò, sản phẩm thủy sản, trái cây – những mặt hàng nhạy cảm với chính trị nội địa Mỹ.
Đỉnh điểm căng thẳng: Thuế quan lên đến 145%
Căng thẳng bước sang giai đoạn nguy hiểm hơn trong tháng 4. Trong bài phát biểu “Ngày Giải Phóng” ngày 2/4, Tổng thống Trump tuyên bố bổ sung thêm 34% thuế đối với hàng Trung Quốc, với lý do Trung Quốc áp “67% rào cản thương mại”. Tổng thuế suất lên tới 54%, mức chưa từng có kể từ khi hai nước bắt đầu đối đầu thương mại.
Không chậm trễ, Trung Quốc công bố mức thuế đối xứng 34% lên hàng Mỹ từ ngày 10/4, đồng thời áp dụng các hạn chế mạnh hơn đối với xuất khẩu đất hiếm, mặt hàng chiến lược trong chuỗi cung ứng công nghệ. Hàng loạt doanh nghiệp công nghệ toàn cầu lo ngại nguồn cung bị bóp nghẹt.
Chỉ một tuần sau, căng thẳng tiếp tục bị đẩy lên mức chưa từng có. Ngày 9/4, Mỹ tăng thuế lên mức 145% đối với hàng hóa Trung Quốc. Đến ngày 12/4, Trung Quốc nâng thuế đối với hàng Mỹ lên 125%, tạo ra tình thế “ăn miếng trả miếng” mạnh nhất trong suốt năm.
Người phát ngôn BNG Trung Quốc – Lâm Kiến trả lời báo chí chiều 16/4 (Ảnh: VCG)
Đây được coi là cao điểm căng thẳng khi cả hai bên đều sử dụng toàn bộ các công cụ thuế quan để gây sức ép, tác động trực tiếp tới thị trường hàng hóa, năng lượng và nông sản toàn cầu. Nhiều công ty đa quốc gia bắt đầu tính toán lại chuỗi cung ứng và chính sách tồn kho nhằm hạn chế rủi ro đứt gãy.
Các nỗ lực ngoại giao: Geneva – London – Stockholm
Trước sức ép kinh tế và tài chính gia tăng, hai bên buộc phải quay lại bàn đàm phán. Ngày 10/5, phái đoàn Mỹ và Trung Quốc gặp mặt tại Geneva nhằm tìm lối thoát cho cuộc khủng hoảng thương mại.
Ngày 12/5, một thỏa thuận ngừng bắn kéo dài 90 ngày được công bố. Thuế quan được hạ xuống các mức thấp hơn – Mỹ áp 30% và Trung Quốc áp 10% – tạo ra một khoảng lặng tạm thời. Tuy nhiên, cả hai bên đều nhấn mạnh đây chỉ là “tạm hoãn”, không phải nhượng bộ.
Tiếp đó, ngày 9/6, một vòng thảo luận mới diễn ra tại London, tập trung vào giấy phép xuất khẩu đất hiếm – điểm nghẽn lớn nhất trong quan hệ thương mại và an ninh công nghệ.
Đến cuối tháng 7, đàm phán tại Stockholm giúp kéo dài thêm thời gian đình chiến. Tới ngày 11/8, Tổng thống Trump ký sắc lệnh hoãn tăng thuế thêm 90 ngày; Mỹ cho phép Nvidia và AMD xuất khẩu một số dòng chip sang Trung Quốc, đổi lại Bắc Kinh đưa ra các biện pháp hỗ trợ một số công ty Mỹ.
Ngày 12/8, hai bên chính thức gia hạn thỏa thuận đình chiến thêm 90 ngày, giữ mức 47% đối với hàng Trung Quốc và 10% đối với hàng Mỹ, đồng thời đặt hạn chót mới vào giữa tháng 11.
Đe dọa thuế 100% và cuộc gặp tại APEC
Từ tháng 9, Trung Quốc bắt đầu siết chặt hơn giấy phép xuất khẩu nam châm đất hiếm, kéo dài thời gian phê duyệt, khiến nguồn cung toàn cầu suy giảm mạnh. Điều này trở thành lá bài chiến lược trước vòng đàm phán tiếp theo.
Bước ngoặt mới xuất hiện ngày 10/10, khi Tổng thống Trump công bố mức thuế 100% đối với toàn bộ hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, có hiệu lực từ 1/11. Đồng thời, Tổng thống Trump đe dọa hủy cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình nếu Bắc Kinh không rút lại các hạn chế đất hiếm. Tin tức này khiến thị trường toàn cầu lao dốc ngay lập tức.
Phía Trung Quốc phản ứng bằng việc siết kiểm tra đối với chip Mỹ, đặc biệt là chip AI của Nvidia và AMD. Bộ Thương mại Trung Quốc bảo vệ các biện pháp kiểm soát đất hiếm, song vẫn tuyên bố sẵn sàng tiếp tục đối thoại.
Ngày 26/10, sau nhiều vòng thương lượng, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent thông báo hai nước đã đạt được “khung thỏa thuận” trước cuộc gặp dự kiến giữa ông Trump và ông Tập tại hội nghị thượng đỉnh APEC. Thị trường tài chính châu Á phản ứng tích cực, chỉ số Nikkei lập đỉnh lịch sử.
Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp mặt bên lề APEC (Ảnh: GI)
Diễn biến quan trọng nhất diễn ra ngày 30/10 tại Busan (Hàn Quốc), khi Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình gặp mặt bên lề APEC. Hai nhà lãnh đạo đồng ý kéo dài đình chiến thương mại thêm một năm. Mỹ giảm mức thuế xuống khoảng 47% và dừng triển khai các gói thuế mới. Trung Quốc đồng ý nối lại mua đậu nành Mỹ, tạm hoãn các hạn chế đất hiếm và phối hợp với Mỹ trong việc ngăn chặn fentanyl.
Dù vậy, các vấn đề cốt lõi như công nghệ, quyền tiếp cận thị trường và cơ chế giám sát vẫn chưa được giải quyết. Thỏa thuận này chỉ tạm thời “đóng băng” cuộc chiến, không phải kết thúc.
Theo các chuyên gia, cuộc chiến thuế quan Mỹ – Trung năm 2025 phản ánh sự cạnh tranh sâu sắc giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới trong bối cảnh cấu trúc quyền lực toàn cầu thay đổi. Chuỗi leo thang từ tháng 2 đến tháng 10 gây ra những cú sốc mạnh đối với thương mại quốc tế, thị trường tài chính và các chuỗi cung ứng chiến lược, đặc biệt trong nhóm công nghệ và năng lượng.
Các chuyên gia cũng nhận định dù hai bên đã đạt thỏa thuận đình chiến một năm, nền tảng của xung đột vẫn còn nguyên vẹn. Sự cạnh tranh về công nghệ, tiêu chuẩn an ninh và kiểm soát chuỗi cung ứng sẽ tiếp tục duy trì áp lực dài hạn lên quan hệ thương mại song phương trong năm 2026 và xa hơn.
Thanh Nhàn
Nguồn: vietnamfinance.vn
